Historia miejscowości położonych w Gminie

Chełmiec

Pierwsza wzmianka  pochodzi z 1202 roku jako „Chelmecz". Jest to nazwa topograficzna pochodząca od cech charakterystycznych terenów, na których wieś jest położona. W starosłowiańszczyźnie słowo „chełm" oznaczało wzgórze lub wzniesienie.

Wieś u podnóża pasma Chełmów nad potokiem Starucha, oddalona 6 km na zachód od Jawora.

Wieś posiada układ owalnicy   z wrzecionowatym wydłużonym nawsiem zakończonym  od południowego zachodu kościołem z cmentarzem.  W tej części zlokalizowane jest założenie dworskie z rozległym majdanem  o zarysie zbliżonym  do wydłużonego prostokąta,  od północnego wschodu z rozległymi ogrodami gospodarczymi, a od południa z parkiem krajobrazowym, urządzo­nym za pałacem. Południową część wsi tworzą położone przy drodze rozległe zagrody kmiece  o kalenicowym lub szczytowym ustawieniu budynków głów­nych.

Wieś wzmiankowana już w początkach XIII w. i jak podaje tradycja założona była przez niemieckich kolonistów. Jest to miejscowość o bogatej tradycji górniczej. W przeszłości działały tu kopalnie miedzi i kruszców jeszcze przed 1241 rokiem, ale na pewno  w latach: 1502-1561, 1780-1790, 1850-1890. Działała wtedy słynna kopalnia „Max Emil Aleksander". Obecnie odnaleźć  można pozostałości po sztolniach górniczych. Jak większość wsi na terenie obecnej Gminy, tak i Chełmiec należał do zakonu cystersów w Lubiążu.

W centrum miejscowości położony był pałac, zniszczony po 1945 r. Na wschód od niego rozciągał się majdan gospodarczy. Jeden z budynków mieszkalno-gospodarczych, okalających go od północy, pełnił być może funkcję pierwotnej siedziby dóbr.

ZABYTKI

- Kościół filialny pw. Św. Jana Chrzciciela, wzniesiony w XV/XVI w. wraz z cmentarzem,
-  Zespół dworski - park z folwarkiem:
a) park krajobrazowy, XIX w.
b) dom mieszkalny nr 29/30, koniec XVIII, XIX w.
c) dom mieszkalny nr 33/34, XVII w., koniec XVIII, IXI w. - zapewne dawny dwór,
d) obora I, nr 29/30, IXI w.
e) obora II, nr 32, koniec VIII, XIX w.
f) obora III, nr 32, 1832,
g) stodoła I, 1 poł. XIX w., pocz. XX w.
h) stodoła II, 1793.
- Zabudowa wsi:
a) Leśniczówka nr 65, ok. 1905 - przysiółek Jerzyków
b) Dom mieszkalno - gospodarczy nr 2, ok. poł. XIX w.
c) Dom mieszkalno - gospodarczy nr 11, VIII / IXI w.
d) Dom mieszkalny nr 17, koniec XVIII, IXI w.
e) Dom mieszkalny nr 18, 1 poł. IXI w.
 f) Dom mieszkalny nr 37, 1 poł. IXI w.
g) Dom mieszkalny nr 47, 2 poł. IXI w.
h) Dom mieszkalny nr 52, 2 poł. IXI w.
i)  Dom mieszkalny nr 53, 2 poł. IXI w.
j)  Dom mieszkalny nr 57, ok. pocz.  IXI w.
k) Dom mieszkalny nr 63, 1863.
l) Zagroda nr 64
- Zabytki archeologiczne
a) Wczesnośredniowieczne grodzisko
b) Dwa stanowiska archeologiczne

             Obecnie bardzo ciekawym miejscem we wsi jest odrestaurowany park z zabytkowym starodrzewem. We wsi znajdują się dwa sklepy spożywcze, Leśniczówka.

Zdjęcia historyczne 

kol. Jerzyków 

Chroślice

Wieś znajduje się na równinie Jawora i oddalona jest od niego o 9 km. Pierwsza wzmianka pochodzi z 1240 roku. Pomimo tego, że została założona przez zakon cystersów z klasztoru w Lubiążu, zachowała plan słowiańskiej okolicy.  W środku wsi na małym placyku stoi bardzo ciekawa kapliczka z 1888 roku połączona z dzwonnicą, a przy niej zabytkowy obelisk. Przez wieś przechodzi żółty szlak turystyczny. Znajduje się w niej jedyna na terenie gminy hodowla strusi.

Zdjęcia historyczne

Kondratów

Wzmianka pochodzi z 1268r. jako Conradeswald, której nazwa wywodzi się od imienia własnego Konrad ( tu w znaczeniu las Konrada).

Duża wieś na Pogórzu Kaczawskim, ciągnąca się na przeszło 4 km, w dolinie potoku Wilcza. Jest to rozległa wieś o układzie łańcuchowym położona w dolinie strumienia  z czytelnym układem łanów leśnych i rozłogami pól. Na strumieniu zachowany jest układ grobli i śladów po młynach.

W stosunkowo wcześnie wzmiankowanej wsi znajdowały się dobra rycerskie. Niewiele wiadomo o ich średniowiecznych właścicielach. W przeszłości wieś była posiadłością zakonu cystersów z Lubiąża, pierwsze wzmianki datuje się na 1268 r. Do dziś zachowana została zabudowa, charakterystyczna dla typowej wsi sudeckiej. W 1814 r. majątek w Kondratowie stanowił własność króla bawarskiego Ludwika i jak się zdaje, od tego czasu począwszy tutejszy dwór traci funkcję siedziby właściciela dóbr. Odtąd będzie zamieszkiwany przez zarządców kolejnych właścicieli. Około 1876 r. dobra nabył Heinrich Wilhelm von Sprenger z Małuszowa. 

ZABYTKI

- Kościół filialny pw. Św. Jerzego, wzmiankowany w 1311 i 1396 r. wraz                        z cmentarzem,
- Pałac z folwarkiem, VI, XVII w. (ruiny),
- Zabudowa wsi ( Domy mieszkalno - gospodarcze, Szkoła, Zagrody )

Do ciekawych zabytków wsi zalicza się kościół gotycki z interesującymi malowidłami i przedmiotami sakralnymi.

Zdjęcia historyczne

Małuszów

Wieś położona na równinie Jawora, na wysokości około 160 m n.p.m. Znana już  od 1202 roku jako Malut Parwum, a 1217 r. jako Maluce. W XVII wieku była posiadłością rodziny Stoszów,   o czym świadczy nagrobek z 1676 r. W angielskim parku znajduje się dwór z XVII wieku, jednak po licznych przeróbkach nie uznawany jest  za zabytek.

Zdjęcia historyczne

Męcinka

Wieś na równinie Jawora. Pierwsze wzmianki datowane są na 1202 r. Męcinka jest prastarą chłopską wsią, która została założona przez mnichów cysterskiego klasztoru w Lubiążu   na miejscu słowiańskiej wsi Dobrowice. Mnisi sprawili, że tutejsza ziemia zaczęła być uprawiana przez nielicznych mieszkańców, którzy musieli odrabiać pańszczyznę. Przypuszcza się, że pierwsi mieszkańcy byli Frankami. W każdym razie Męcinka jest jedną z pierwszych niemieckich wiosek obok Chełmca, Pomocnego i Klein Helmsdorf. Niegdyś miała winne grono w herbie z racji upraw na stokach pobliskiej winnicy. To właśnie w Męcince urodził się Antoni Jungnitz, znany profesor astronomii i pierwszy dyrektor powstałego 1791 r. Wrocławskiego Obserwatorium. We wsi znajdują się XIX wieczne kapliczki umieszczone jako droga krzyżowa na górze Kalwaria. Również Urząd Gminy ma tutaj swoją siedzibę. Obecnie liczba mieszkańców Męcinki wynosi 736 osób.

Męcinka została założona na płd. zachód od góry Górzec, w odległości 1 km od niej. Górzec otaczał Las Mnichów.  Góra (400 m wysokości) zapewniała kiedyś mieszkańcom schronienie przed napadami rabunkowymi, ponieważ była zabezpieczona kamiennym wałem. Wcześniej Górzec był świętym miejscem Illyrier (Illyryjczyków?), a później Germanów. Fakt ten potwierdza droga krzyżowa i kaplica na szczycie góry. Istniejąca droga krzyżowa pochodzi z 1740 r. Kaplicę zniszczyło uderzenie pioruna, na jej miejscu zbudowano jako ostatnią stację małą kapliczkę.

Po likwidacji klasztoru na początku 19 wieku poniżej kaplicy znajdowała się cela pustelnika, mnicha z Lubiąża. Około 1800 las sięgał, aż do górnej części wsi. Na górze Górzec znaleziono krótko przed I. wojną światową podczas prac leśnych złoty naszyjnik pochodzenia illyryjskiego(?). Jego kopia znajduje się w muzeum w Jaworze. O Górzcu krąży wiele legend. Opowiada się o białej damie i wężu, który trzyma w paszczy klucz. Kobieta ukazuje się co 100 lat, ma zostać uwolniona przez człowieka, który ten klucz odbierze i pójdzie za nią. Las Mnichów został przekazany gminie Męcinka do sprzedaży po likwidacji klasztoru za mniej niż 6000 talarów. Znajdowała się wieża widokowa, wybudowana również przez Związek Karkonoski. A innym punktem widokowym był Kantenstein, stromy blok skalny.  Poniżej szczytu Górzca Związek Karkonoski wybudował schronisko Cesarza Wilhelma. Obecnie we wsi znajduje się 3 sklepy spożywcze, masarnia, kopalnia odkrywkowa bazaltu oraz zakład produkcji opakowań, szkoła podstawowa, gimnazjum, biblioteka oraz ochotnica straż pożarna.

Zdjęcia historyczne

Muchów

Pierwotnie istniała tu słowiańska osada, która została skolonizowana przez cystersów lubiąskich. O jej słowiańskości świadczyć może chociażby fakt, iż niemieccy badacze XIX w. podają jako źródłosłów słowo mucha.

Muchów to rozległa osada o zabudowie rozproszonej na dużym odcinku wzdłuż drogi z Chełmca do Świerzawy. W centrum wsi przy skrzyżowaniu lokalnych dróg wznosi się gospoda należąca niegdyś do rodziny Wandelów . Folwark o zachowanej częściowo zabudowie zajmuje północny kraniec wsi. Poza zabudową wsi, na zachód od głównej drogi, wznosi się otoczony wielkim parkiem dom wypoczynkowy  z towarzyszącą  oficyną mieszkalną.

Stara wieś, pierwotnie osada słowiańska, wymieniana w 1203 r. jako własność cystersów, słynąca w średniowieczu z hodowli ryb. Pozostałości cysterskich stawów widoczne są do dziś na północny zachód od wsi. Miejscowość Muchów wymieniona jest w doku­mencie księcia Henryka I legnickiego z 1283 r. (podarował on wówczas mnichom łany i część lasu w sąsiednim Pomocnem) jako ta, której mieszkańcy byli zwolnieni z obciążeń na rzecz księcia.   Od 1637 r. wieś była własnością von Schweinichenów, następnie rodziny von Vogten, a w latach 1883-1945 do von Sprengerów z Małuszowa.

We wsi znajduje się pałac  z pocz. XX wieku, obecnie ośrodek wypoczynkowy, stary park z pięknymi bukami. W centrum wsi wznosi się budynek dawnej gospody należącej od 1728 r. do 1945 r. do rodziny Wandelów. W Muchowskich dąbrowach spotkać możemy muflony - zwierzęta sprowadzone do Polski na początku XX stulecia. Interesującym zjawiskiem przyrodniczym są Łąki Muchowskie położone na południowy zachód  od wsi Muchów to rozległy kompleks (około (90 ha)  z najciekawszym florystycznie zespołem łąki trzęślicowej  i zespołem ostrożnia. Obecnie liczba mieszkańców Muchowa wynosi 166 osób.

ZABYTKI

- Zespół domu wypoczynkowego, ok.1920 r.
- Folwark - Dom zarządcy folwarku, nr 2, koniec XVIII w., 1 poł. XIX w.
- Zabudowa wsi ( Zajazd, domy mieszkalne i mieszkalno - gospodarcze, zagrody )
- Zabytki archeologiczne - osada z XVIII w.

             We wsi obecnie znajduje się sklep spożywczy, zakład przerobu drewna (tartak), ośrodek zdrowia, oraz odrestaurowana przez mieszkańców, należąca niegdyś do pałacu lodownia.

Zdjęcia historyczne

Myślinów

Pierwotna nazwa Jegerdorf jest pochodzenia germańskiego i tłumaczona przez badaczy niemieckich jako „wieś myśliwych, łowców". Nazwę Muślinów ustanowioną po 1945 r. pozbawiono wszelkich asocjacji historycznych.

Wieś położona w sporej dolinie, na wschodnim skraju Pogórza Kaczawskiego, 9 km na południowy zachód od Jawora. Wieś jest złożona z trzech rozdzielnych i oddalonych części położonych przy drodze do Muślinowa.

Pierwsza wzmianka pochodzi z 1278 roku jako Jegerdorf z racji założenia wsi przez mnichów z Lubiąża. Pierwszymi właścicielami tutejszych trzech folwarków (górnego, środkowego i dolnego) byli panowie von Schweinichen . Nawet niemieckie źródła podają, że jednak była wsią słowiańską i nosiła nazwę Jaglana. Przez dłuższy czas należała do rodu Świnków, których pałac miał stać  w miejscu byłego majątku. W przeszłości Myślinów (Jegerdorf) słynął z produkcji specjalnego wina robionego z owoców głogu. Z uwagi na fakt, iż Myślinów należał  do najulubieńszych miejsc wycieczkowych mieszkańców Jawora, funkcjonowały  we wsi dwie gospody. Jedna położona na wzgórzu na wysokości kościoła i dominium (folwark średni) o nazwie „Zum Preu-Mischen Hause" (naprzeciw niej, po drugiej stronie drogi do Jawora znajdował się wiatrak).

ZABYTKI

- Kościół filialny pw. Wniebowzięcia NMP, XV, XVII, XX w. wraz z cmentarzem,
- Folwark środkowy, XVIII, IXI w.
- Zabudowa wsi ( Domy mieszkalne, budynki gospodarcze, Kuźnia, domy mieszkalno - gospodarcze, stodoła, zagrody )

Obecnie liczba mieszkańców Myślinowa wynosi 205 osób.  We wsi znajduje się zakład przerobu drewna oraz Gospodarstwo rolne AWRSP. Niedaleko Myślinowa znajduje się wyjście z rezerwatu Wąwóz Myśliborski.

Zdjęcia historyczne

Piotrowice

            Wieś położona 3 km na zachód od Jawora. Pierwsza wzmianka z 1250r. Znajduje się tu wczesnogotycki kościół p.w. NMP z XIII w. Do niedawna można było podziwiać zabytkowy, barokowy pałac z XVII w. Obecnie są jeszcze ruiny tego pałacu.             

 Pod względem ludności i obszaru jest to największa miejscowość na terenie naszej gminy.

We wsi znajdują się między innymi: sklepy spożywcze, Warsztat samochodowy, zakłady ślusarskie, Szkoła Podstawowa oraz kopalnia odkrywkowa bazaltu.

Zdjęcia historyczne

Pomocne

Wieś wymieniona jest po raz pierwszy w dokumencie  z 1256 r. jako Pomosin lub Pomocin w ramach dóbr klasztornych  cystersów z Lubiąża, obok Muchowa i Jakuszowej. ". Nazwa określała funkcję jaką spełniała osiadła tu ludność, zobowiązana do „stróży" na nieopodal leżącym zamku na Górznu.

Wieś położona na Pogórzu Kaczawskim oddalona 14 km od Jawora. Rozległa wieś  o układzie łańcuchowym, położona w dolinie strumienia, z czytelnym układem łanów leśnych i rozłogami pól, podzielona jest na dwie części. Na strumieniu zachowany jest układ stawów i grobli po stawach.

W 1335 r. Pojawiła się wzmianka o kościele „Ecclesia de Poczin". Kościół ewangelicki stanął  na sąsiednim wzgórzu w 1765 roku. Ze wzgórz przy wsi są znakomite widoki na Park Krajobrazowy Chełmy .  Dzieje wsi związane są z osadnictwem klasztornym. Istnieją w tej kwestii dwie wersje. Jedna z nich głosi jakoby teren obecnej wsi zajmowali od XIII w. polscy poddani klasztoru w Lubiążu, bądź też związani  z cystersami ze Słupa. Wg innej przypuszcza się, że cystersi (lubiąscy) sprowadzili na te tereny osadników z Frankonii lub Bawarii. W XIV w. powstała w Pomocnem grangia klasztorna wymieniona w dokumencie z 1335 r.  w wykazie dziesięcin nuncjusza Galharda.

ZABYTKI

- Kościół Parafialny pw. Św. Marcina, IV w.
- Cmentarz przykościelny, VIII, IXI w.
- Plebania kościoła parafialnego z zabudowaniami gospodarczymi,
- Pastorówka wraz z budynkiem gospodarczym, XIX, XX w.
- Cmentarz ewangelicki, 1850 r.
- Trzy księgi ławnicze w oprawach, ok. 1650 r. - obecny los nieznany
- Zabudowa wsi ( Zagrody, domy mieszkalne, domy mieszkalno - gospodarcze, stodoła, słup graniczny dawnych okręgów jeleniogórskiego i legnickiego).
- Zabytki archeologiczne - zamek z poł. XIII - XIV w, trzy nowożytne osady pochodzące z XV - XVIII w.
- Zamek - góra Górzec, poł. XIII-XIV w.
Wieloczłonowe założenie obronne, aktualnie kalwaria.

We wsi znajdują się trzy sklepy spożywcze, plebania Rzymsko-Katolicka, Szkoła Podstawowa  i Ośrodek Zdrowia. 

Zdjęcia historyczne

Przybyłowice

Wieś połozona na równinie Jawora, na wysokości 165 m n.p.m., 11 kilometrów od Jawora. Niewiele jest historycznych informacji dotyczących wsi. Pierwsza natomiast wzmianka pochodzi z 1217 roku, gdzie widnieje nazwa „Pribilovici".

Zdjęcia historyczne

Sichów

Wieś o średniowiecznej proweniencji. Najstarsze nazwy to Sychovici - 1217r., Sychowa 1223 r., Sychowe - 1249 r.

Sichów to wieś ulicowa położona nad strumieniem z wydłużonym  poprzecinanym drogami nawisem, w którego zachodniej części wznosi się kościół parafialny otoczony cmentarzem przykościelnym.

Wieś wzmiankowana w 1202 roku, w przeszłości była własnością zakonu cystersów. Wiadomo, iż w 1223 r. książę Henryk I Brodaty podarował ją (Sychowa) klasztorowi cysterskiemu w Lubiążu. W 1249 r. klasztor sprzedał wieś. Do 1945 r. Sichów był dostatnią rozwiniętą wsią rolniczą. Główną uprawą był burak cukrowy. Dobrze postawiona hodowla bydła dostarczała surowca tutejszej mleczarni. W czasie ostatniej wojny wieś została zniszczona w około 60%.

ZABYTKI

- Kościół parafialny Niepokalanego Poczęcia NMP, XV, XVI, XVII w. wraz z cmentarzem i plebanią,
- Zespół dworski, XVII, XVIII, XIX w.
- Zabudowa wsi ( Dawna szkoła katolicka, domy mieszkalne, domy mieszkalno -gospodarcze),
- Zabytki archeologiczne - ślady osadnictwa datowane na epokę kamienia i wczesną epokę brązu, relikty osadnictwa ( fragmenty ceramiki) z późnego średniowiecza i XVII oraz VIII w.
- Grodzisko zlokalizowane w obrębie założenia pałacowo - parkowego.

            Najciekawszą atrakcją tej miejscowości jest zabytkowy park w pobliżu kościoła. Rośnie w nim tulipanowiec Liriodendron tulipifera, parkowe drzewo z rodziny magnoliowatych, wysokość do 60 m, który jest najgrubszym osobnikiem tego gatunku w Polsce. Obwód drzewa wynosi 460 cm. Rośnie w parku podworskim. Park zbudowano w 1889 roku według projektu Edwarda Petzdda. Znajdują się w nim też inne drzewa, uznane za pomniki przyrody cisy pospolite, lipy i kasztanowce. Ozdobą parku w Sichowie jest aleja lipowo kasztanowa, składająca się z 83 lip i 68 kasztanowców.

Zdjęcia historyczne

Sichówek

Wioska na przedgórzu sudeckim , oddalona 15 km od Jawora. Znana jest historykom od 1217 roku jako „Alii Sychovici". Znajdował się tu dwór opatów lubiąskich, a nazwa, stopniowo zatracając słowiańskie brzmienie, przybrała na koniec formę Arnoldshof (Dwór Arnolda) . Pochodzi od imienia kolejnego opata lubiąskiego, budowniczego ostatniego dworu Arnolda Freibergera, pełniącego swoją funkcję w latach 1636-1672. Obecnie liczba mieszkańców Sichówka wynosi 86 osób.

Słup

Nazwa często występująca na terenie Słowiańszczyzny. Tak nazywano nieraz słupy - wieże strażnicze . Według legendy nazwa wsi wywodzi się od wysokiego słupa usytuowanego na kościelnym wzgórzu, z którego mieszkańcy obserwowali okolicę   w obawie przed napaściami.

Wieś położona wśród pagórków Przedgórza Sudeckiego, na wysokości 165-200 m n.p.m., nad Nysą Szaloną, dopływem Kaczawy. Na Pd.-wsch. Od wsi w górze rzeki znajduje się sztuczny zbiornik wody o pow. ok. 300 ha, zbudowany w I poł. Lat siedemdziesiątych XX w. na terenie wsi Żarek.

Znana jest od 1177r. Była tzw. „stolicą dóbr klasztoru lubiąskiego", której w 1202 roku Henryk Brodaty nadał prawa targowe. Odbywał się tu doroczny jarmark targowy do czasów ostatniej wojny. Stare podania mówią o kościele  z X wieku.

ZABYTKI

- Kościół parafialny, późne średniowiecze
- Kapliczka pokutna  i 4 kamienne krzyże pokutne,
- Ruina dworu zarządu dóbr Cystersów z XVIII w.,
- Pawilon ogrodowy,
- Budynki gospodarcze, XVIII w.

Zdjęcia historyczne

Żarek -  wieś w 1977 r. liczyła  72 budynki mieszkalne, kaplicę Najświętszego Serca Pana Jezusa, szkołę podstawową, świetlicę, bar i fabrykę przetworów kostnych. Tuż przed przesiedleniem mieszkańcy wsi rozebrali kaplicę, a część materiałów, wyposażenia i przedmioty liturgiczne trafiły do budującego się wtedy kościoła w Krajewie. Prace nad budową zbiornika zostały zakończone w 1978 r.  W latach 1979 - 1980 nastąpiło jego napełnienie wodą.

Stacja Brachów

Zdjęcia historyczne

Stanisławów

Wymieniony po raz pierwszy w 1381 r., niem.  Willmannsdorf

Stanisławów posiada układ wielodrożny, wykształcony w wyniku lokowania zagród kmiecych na zboczach doliny, a zagród komorniczych w nieregularnym nawisu położonym pośrodku doliny. Na wschodnim krańcu wsi zlokalizowana jest rozległa zagroda dawnego folwarku sołtysiego. Przy głównej drodze  wznosi się otoczony lipami obelisk upamiętniający poległych w I wojnie światowej mieszkańców wsi.

Była to nieduża wieś należąca do klasztoru cysterskiego w Lubiążu. W wymienionym po raz pierwszy w 1381 r. Stanisławowie już wówczas wydobywano wapień. Wydobycie oraz przerób wapienia trwały w Stanisławowie nieprzerwanie od czasów najnowszych. We wsi istniało dziedziczne sołectwo o średniowiecznej proweniencji, na terenie którego funkcjonowała wapniarnia z piecami do wyplania. Poczawszy od końca XVIII w. źródła wymieniają we wsi młyn wodny. W okresie dwudziestolecia międzywojennego zainstalowano tu transformator elektryczny. Istniała również szkoła ludowa.

ZABYTKI

- Zabudowa wsi ( Folwark - obecnie zagroda, domy mieszkalne, zagrody, domy mieszkalno - gospodarcze. Dane archeologiczne potwierdzają średniowieczną metrykę wsi.

Zdjęcia historyczne 

 Źródła:

Tekst:  "Zabytki sztuki i kultury Parku Chełmy", Wiesława Staniszewska, Wrocław  - Legnica 1995 r.

Fotografie pochodzą ze zbiorów Wratislaviae Amici - www.dolny.slask.org.pl 

Stare pocztówki zaczerpnięto ze strony www.peterwitz.de 

• Poprzedni artykuł
• Następny artykuł